چطور مطالعه کنیم؟ – مراحل مطالعه صحیح

یکی از مراحل برنامه‌ریزی، مطالعه اولیه کتاب است که ساختار و فونداسیون مطالب را می‌ریزد.

برای اجرای این مرحله به فهرست کتاب بروید و چند دقیقه آن را مطالعه کنید و سپس طی ۲ تا ۳ دقیقه تیتر اصلی کتاب و شکل‌های آن را از نظر بگذرانید و این کار را تا انتهای کتاب انجام دهید. در این مرحله هدف درک مطالب مطرح شده در کتاب نیست، بلکه فقط یک آمادگی ذهنی جهت برآوردن اهداف مراحل بعدی است.

مرحله دوم از مراحل مطالعه صحیح، مطالعه اولیه هر فصل از کتاب است.

در این مرحله شروع به مطالعه هر فصل از کتاب می‌کنیم. از ابتدای فصل شروع می‌کنیم و تنها تیتر قسمت‌های مختلف آن فصل، نکاتی که درشت یا با رنگ متفاوتی در کتاب درج شده است، نتیجه‌گیری پایان فصل و پرسش‌های آخر فصل را مطالعه می‌کنیم. هنوز به دنبال حفظ کردن یا فراگیری نکات درسی نیستیم. این کار برای هر فصل، حداکثر ۵ دقیقه زمان می‌خواهد.

تبریک!!

شما دو مرحله از مراحل مطالعه را پشت سر گذاشته‌اید!

اگر مرحله دوم را به‌خوبی انجام داده باشید، ابهاماتی در ذهن شما شکل‌گرفته است که باید این موارد مبهم را تکمیل و رفع کنید. برای تکمیل سؤالاتی که در ذهن دارید، به پرسش‌های آخر فصل مراجع کنید و آن‌ها را هم مطالعه کنید (فقط مطالعه پرسش لازم نیست). این کار باعث می‌شود که ذهن شما مرتباً در متن به دنبال پاسخ سؤالات باشد و به همین دلیل تمرکز و بازده مطالعه شما بسیار افزایش می‌یابد.

به مرحله اصلی رسیدیم!

در این مرحله هدف یادگیری مطالب درسی است که برای انجام صحیح آن، باید موارد زیر را انجام دهید:

الف: سرعت: سعی کنید با بالاترین سرعت ممکن مطالعه کنید. هرچه سرعت مطالعه بیشتر باشد، ذهن در نگهداری اطلاعات، بهتر عمل می‌کند. البته آن‌قدر سرعت را زیاد نکنید که باعث کج‌فهمی یا نفهمیدن مطالب شود، روی متن‌ها و فرمول‌ها اصلاً وسواس به خرج ندهید.

ب: فیدبک (یادداشت نکات کلیدی): زیر نکات کلیدی کتاب خط بکشید و نکاتی را که به نظرتان مهم می‌آید، در کاغذی جداگانه ثبت کنید و یا در حاشیه کتاب بنویسید.

ج: عبور از پرسش: در این مرحله اگر چنانچه به موردی برخوردید که برایتان محل سؤال بود یا آن را نفهمیدید، مکان سؤال را با علامت (؟) نشانه‌گذاری کنید و از آن عبور کنید.

د: محدودکردن زمان مطالعه: محدودکردن زمان مطالعه به افزایش حوصله و سرعت مطالعه بسیار کمک می‌کند. مثلاً بدانید که می‌خواهید m صفحه را در n دقیقه مطالعه کنید.

ه: نوشتن برداشت‌ها: از ابتدای مطالعه، کاغذی در کنار دست خود قرار دهید و آنچه را که برداشت می‌کنید تیتروار روی آن بنویسید.

به مرحله پنجم از مراحل مطالعه صحیح، یعنی بازنگری رسیدیم!

در این مرحله به علامت (؟) که در مرحله قبل گذاشتید با حوصله و بررسی دقیق پاسخ دهید.

شما تابه‌حال نیمی از راه را طی کرده‌اید!

مراحل ۶، ۷ و ۸ مهم‌ترین مراحل است!

شما باید بعد از یادگرفتن و فهم یک مطلب درسی، با خلاصه کردن مطالب به‌گونه‌ای که تمام نکات مهم و اصلی را در بر بگیرید به خلاصه برداری و نظم دادن مطالب درسی بپردازید. بهترین زمان برای تهیهٔ خلاصه‌ها، هنگام مطالعه درس و در زمان یادگیری است، اما در شروع کار که هنوز تبحّر لازم برای خلاصه‌نویسی را ندارید بهتر است در زمان مطالعه به یادداشت‌نویسی بپردازید و بعد از مطالعه با کمک یادداشت‌هایتان خلاصه‌نویسی کنید. خلاصه مطالب باید شامل نکات ارزشمند، عبارات مهم و نکات کلیدی باشد. منظور از کلمات کلیدی، کلماتی است که بیشترین مطلب را از جمله به ذهن انتقال می‌دهد. همچنین می‌توانید در خلاصهٔ خود به ذکر مثال و الگو بپردازید.

مهم‌ترین مرحله در خلاصه‌نویسی، تهیه طرح شبکه‌ای است. منظور از طرح شبکه‌ای نموداری است که با نوشتن عنوان اصلی، ترسیم شاخه‌های اصلی و فرعی مطالب و فقط از کلمات کلیدی استفاده می‌کنیم. ضمن اینکه اگر این مطالب دارای ترتیب شماره باشند، این ترتیب و شماره‌ها را نیز در نظر می‌گیریم. طرح‌های شبکه‌ای شما می‌تواند به‌صورت سازمانی، درختی، شعاعی و… باشند.
توجه داشته باشید خلاصه شما نظم بیشتری داشته باشند و خواناتر باشند برای شما جذاب‌تر و مؤثرتر خواهند بود.
از طرح‌های شبکه‌ای می‌توانید برای مرور و رجوع به مطالب نیز استفاده کنید.
نکته: توجه داشته باشید که زمانی را که شما صرف خلاصه‌نویسی می‌کنید هدر نداده‌اید، بلکه صرف جویی در زمان نیز کرده‌اید.

حال نوبت به مرحله هفتم رسیده است.

این مرحله با استفاده از دستورالعمل‌های زیر انجام دهید:

الف: از طرحی که کشیده‌اید سؤالاتی را به طور شفاهی برای خود طرح کنید.

ب: اطمینان پیدا کنید که موارد ذکر شده در طرح را به‌خوبی یاد گرفته‌اید.

ج: بدون نگاه به طرح اصلی، سعی کنید طرحی مانند آن بکشید.

د: با مقایسه طرح ذهنی و طرح اصلی، نواقص را تکمیل کنید و به یاد بسپارید.

ه: چند بار طرح را در ذهنتان مرور کنید.

این مرحله، یکی از مراحل حیاتی مطالعه صحیح است!

درصورتی‌که این مرحله را انجام ندهید، مراحل قبل از بین رفته است!!

گاه پیش‌آمده که مطلب یا کتابی را بخوانید و مطالب آن را به‌خوبی درک کنید، اما پس از چند روز احساس کنید که بیشتر مطالب آن را فراموش کرده‌اید و فقط تصویری کلی از آن در حافظه شما باقی‌مانده است. مطالبی را که مطالعه می‌کنید برای اینکه قابل بازخوانی بشوند، باید ابتدا در حافظه بلندمدت شما ثبت شوند. اکثر روان‌شناسان معتقدند مدت کمی پس از یادگیری و حداکثر تا شش ساعت بعد از یادگیری، فراموشی یا شیبی تند آغاز می‌شود به‌طوری‌که بعد از گذشت ۲۴ ساعت، حدود ۸۰ درصد دانسته‌های جدید فراموش می‌گردد. به همین علت است که مرور با فاصله کم بعد از خواندن و همچنین مرور ۲۴ ساعت بعد از مطالعه بسیار حائز اهمیت است.