سلام علیکم،
امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) امام اول ما شیعیان است و آیات مختلفی در قرآن کریم، درباره ایشان موجود است که یکی از این آیات، آیه ۲۰۷ سوره بقره، که به آن آیه شراء یا اشتراء می‌گویند، است.
مقدمه
قرآن در آیه ۲۰۷ سوره بقره چنین می‌گوید:
وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْری نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِباد: بعضى از مردم، جان خود را به خاطر خشنودى خدا مىفروشند؛ و خداوند نسبت به بندگان مهربان است.
این آیه در ظاهر دلالت بر تمامی افرادی می‌کند که جان خویشتن را در راه پروردگار به خطر می‌اندازند. اما اینکه این آیه در چه زمانی نازل شده و برای چه کسی است موردتوجه است.
طبق قول مفسران شیعه، و شواهد و روایتی که بر این دلالت دارد، این آیه برای امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در شب لیله المبیت نازل شده است.
این کار فضیلت بسیار و بسیار و بسیار والایی برای امیرالمؤمنین علی ابن ابی‌طالب (علیه‌السلام) است و این آیه شریفه برای این قضیه نازل شده است.
اما سؤال اینجاست که آیا در کتب اهل تسنن نیز شأن نزول این آیه، برای این قضیه گفته شده است؟؟
پاسخ مثبت است.
متون کتب اهل تسنن
در اینجا شواهدی از کتب اهل تسنن را برای شما نقل می‌نمایم:
فخر رازی
فخر رازی در کتاب مفاتیح الغیب نیز یکی از اسباب نزول این آیه شریفه را خوابیدن امیرالمؤمنین به‌جای پیامبر اکرم (علیهماالسلام) دانسته است:
و الروایه الثالثه: نزلت فی علی بن أبی طالب بات على فراش رسول اللّه صلى اللّه علیه و سلّم لیله خروجه إلى الغار، و یروى أنه لما نام على فراشه قام جبریل علیه السلام عند رأسه، و میکائیل عند رجلیه، و جبریل ینادی: بخ بخ من مثلک یا ابن أبی طالب یباهی اللّه بک الملائکه و نزلت الآیه. [۱] (و قول سوم: (آیه من الناس من یشری…) نازل شده است در شأن علی ابن ابی‌طالب که خوابید بر روی فرش (مکان) رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) شبی که پیامبر به سمت غار خارج شد. و روایت شده است هنگامی‌که علی ابن ابی‌طالب بر مکان پیامبر خوابید، جبرئیل در نزد سرش، میکائیل در نزد پای او ایستادند و جبرئیل ندا داد: مبارک باد، مبارک باد. چه کسی همانند توست ای پسر ابوطالب؟! خداوند به‌وسیله تو بر ملائکه مباهات می‌کند و این آیه نازل شد.)
ابن ابی‌الحدید
ابن ابی‌الحدید در شرح نهج‌البلاغه:
و قد قال أهل التفسیر إن قوله تعالى وَ یَمْکُرُ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَیْرُ الْماکِرِینَ کنایه عن علی علیه‌السلام. لأنه مکر بهم. و أول الآیه وَ إِذْ یَمْکُرُ بِکَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِیُثْبِتُوکَ أَوْ یَقْتُلُوکَ أَوْ یُخْرِجُوکَ وَ یَمْکُرُونَ وَ یَمْکُرُ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَیْرُ الْماکِرِینَ أنزلت فی لیله الهجره. و مکرهم کان توزیع السیوف على بطون قریش. و مکر الله تعالى هو منام علی علیه‌السلام على الفراش. فلا فرق بین الموضعین فی أنهما مذکوران کنایه لا تصریحا. و قد روى المفسرون کلهم أن قول الله تعالى وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ، أنزلت فی علی علیه‌السلام لیله المبیت على الفراش.[۲]
حسکانی
حسکانی در کتاب شواهد التنزیل، روایات و متون تاریخی در ذیل این آیه شریفه بیان می‌کند که به شرح ذیل است:
۱- لَمَّا أُسْرِیَ بِالنَّبِیِّ صلی‌الله علیه و آله یُرِیدُ الْغَارَ، بَاتَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ عَلَى فِرَاشِ رَسُولِ اللَّهِ صلی‌الله علیه و آله و سلم. فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَى جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ: أَنِّی قَدْ آخَیْتُ بَیْنَکُمَا وَ جَعَلْتُ عُمُرَ أَحَدِکُمَا أَطْوَلَ مِنَ الْآخَرِ، فَأَیُّکُمَا یُؤْثِرُ صَاحِبَهُ بِالْحَیَاهِ؟ فَکِلَاهُمَا اخْتَارَاهَا وَ أَحَبَّا الْحَیَاهَ. فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَیْهِمَا أَ فَلَا کُنْتُمَا مِثْلَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ آخَیْتُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ نَبِیِّی مُحَمَّدٍ صلی‌الله علیه و آله فَبَاتَ عَلَى فِرَاشِهِ یَقِیهِ بِنَفْسِهِ. اهْبِطَا إِلَى الْأَرْضِ فَاحْفَظَاهُ مِنْ عَدُوِّهِ. فَکَانَ جَبْرَئِیلُ عِنْدَ رَأْسِهِ وَ مِیکَائِیلُ عِنْدَ رِجْلَیْهِ وَ جَبْرَئِیلُ یُنَادِی بَخْ بَخْ مَنْ مِثْلُکَ یَا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ. اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یُبَاهِی بِکَ الْمَلَائِکَهَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِباد.[۳]
(شبی که مصطفی صلی‌الله علیه و آله قصد مهاجرت از مکه به مدینه را داشت و در غار ثور مخفی شد. علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام برای حفظ جان رسول خدا و خانوادهاش در بستر آن حضرت خوابید. خداوند بزرگ به جبرئیل و میکائیل فرمود: بین شما دو تن، برادری قرار میدهم، و عمر یکی را طولانیتر از دیگری میکنم. یکی از شما عمر طولانی را انتخاب کند. امّا هر دو عمر طولانی را برگزیدند، و هر یک‌عمر طولانی را برای خود میخواستند. خدای سبحان فرمود:
حالا بنگرید ایثار و ازخودگذشتگی علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام را و بدانید بین نبی صلی‌الله علیه و آله و علی علیه‌السلام هم برادری برقرار کردم، علی علیه‌السلام در بستر برادرش مصطفی صلی‌الله علیه و آله خوابیده است.
هر دو به زمین هبوط کنید و او را از شرّ دشمنانش حفظ کنید. جبرئیل و میکائیل به خانه رسول خدا صلی‌الله علیه و آله وارد شدند. جبرئیل در بالای سر علی علیه‌السلام و میکائیل در پایین پای او قرار گرفت، و جبرئیل ندا میداد: بخّ بخّ یا بن ابی‌طالب!
ای پسر ابوطالب! مبارک بادبر تو، خدای بزرگ به‌واسطه ایثارت بر ملائکه آسمانها مباهات و افتخار می‌کند. سپس آیه وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ. در آن شب به پاس از خود گذشتگى على علیه‌السلام نازل شد.
۲- وَ کَانَ- یَعْنِی عَلِیّاً أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ مِنَ النَّاسِ بَعْدَ خَدِیجَهَ بِرَسُولِ اللَّهِ [بِالنَّبِیِّ صلی‌الله علیه و آله] وَ لَبِسَ ثَوْبَهُ وَ نَامَ مَکَانَه.[۴] (على نخستین کس از مردم بود که پس از خدیجه به رسول خدا ایمان آورد و لباس او را پوشید و در جاى او خوابید.)
۳- إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص لَمَّا انْطَلَقَ لَیْلَهَ الْغَارِ أَنَامَ عَلِیّاً فِی مَکَانِهِ وَ أَلْبَسَهُ بُرْدَهُ. فَجَاءَتْ قُرَیْشٌ تُرِیدُ أَنْ تَقْتُلَ النَّبِیَّ فَجَعَلُوا یَرْمُونَ عَلِیّاً وَ هُمْ یَرَوْنَهُ النَّبِیَّ صلی‌الله علیه و آله وَ قَدْ لَبِسَ بُرْدَهُ، وَ جَعَلَ عَلِیٌّ یَتَضَوَّر. [۵] (چون پیامبر خدا (صلی‌الله علیه و آله) آن شب را به غار میرفت علی را در جای خود خوابانید و لباس خود را به او پوشانید، قریش درحالی‌که اراده قتل پیامبر را داشتند آمدند و علی را میزدند و او را میدیدند که لباس پیامبر را پوشیده و علی از درد به خود میپیچید.)
۴- شَرَى عَلِیٌّ نَفْسَهُ وَ لَبِسَ ثَوْبَ النَّبِیِّ ص ثُمَّ نَامَ مَکَانَهُ. [۶] (علی، جان خود را در کف قرارداد و لباس پیامبر را پوشید سپس در جای او خوابید.)
۵- أَنَامَ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیّاً عَلَى فِرَاشِهِ لَیْلَهَ انْطَلَقَ إِلَى الْغَارِ. [۷] (پیامبر خدا در شبی که به‌سوی غار میرفت علی را در بستر خود خوابانید.)
۶- فَأَتَى غَارَ ثَوْرٍ، وَ أَمَرَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ فَنَامَ عَلَى فِرَاشِه. [۸] (شبی که پیامبر صلی‌الله علیه و آله عازم غار بود، علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام را در بستر خویش خوابانید.)
۷- عَنْ حَکِیمِ بْنِ جُبَیْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: إِنَّ أَوَّلَ مَنْ شَرَى نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ. [۹] (حکیم بن جبیر می‌گوید، علی بن حسین علیه‌السلام فرمود: همانا نخستین کسی که جانش را با خداوند معامله کرد علی علیه‌السلام بود.)
۸- عَنْ حَکِیمِ بْنِ جُبَیْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: أَوَّلُ مَنْ شَرَى نَفْسَهُ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلِیٌّ، ثُمَّ قَرَأَ: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ. [۱۰] (حکیم بن جبیر می‌گوید، علی بن حسین علیه‌السلام فرمود: نخستین کسی که جانش را با خداوند معامله کرد علی علیه‌السلام بود. سپس این آیه مبارکه را قرائت فرمود: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّه.)
۹- عَنْ حَکِیمٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حُسَیْنٍ فِی قَوْلِهِ: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ قَالَ: نَزَلَتْ فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ لَمَّا تَوَجَّهَ رَسُولُ اللَّهِ إِلَى الْغَارِ وَ أَنَامَ عَلِیّاً عَلَى فِرَاشِه. [۱۱] (در باره آیه وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ سؤال شد آن حضرت فرمود: آن هنگام که علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام در بستر رسول خدا صلی‌الله علیه و آله آرمید و آن حضرت غار را پناهگاه خود ساخت، آیه شریفه فوق نازل شد.)
امیدوارم که این پست برای شما مفید بوده باشد، در انتهای همین صفحه منتظر نظرات و سؤالات شما هستم.
یا علی مدد
[۱] مفاتیح الغیب، ج۵، ص۳۵۰
[۲] شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید، ج۱۳، ص۲۶۲
[۳] شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۱۲۳
[۴] شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۱۲۵
[۵] شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۱۲۶
[۶] شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۱۲۷
[۷] شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۱۲۷
[۸] شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۱۲۹
[۹] شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۱۳۰
[۱۰] شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۱۳۰
[۱۱] شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۱۳۱
