سلام،
اگر کمی در مباحث حدیثی کار کرده و یا کمی با حدیث و رجال آشنا باشید، حتما نام طبقات به گوشتان خورده است.
طبقات چیست؟
طبقات یکی از مباحث بسیار بسیار مفید و مهم در علم رجال است. طبقات رجال مختلف را بر اساس استادان و شاگردان طبقه‌بندی کرده و ترتیب بنده می‌نماید.
اصولاً در کتب رجالی و در بررسی‌های هر فرد در علم رجال، پس از بررسی وثاقت هر یک از رواه، به بررسی طبقه راوی پرداخته می‌شود. یعنی بررسی می‌شود که این راوی از چه کسی نقل حدیث کرده و چه کسی از او نقل حدیث نموده، او شاگرد چه کسی بوده و چه کسانی شاگرد وی بوده‌اند، به همین دلیل، کتب رجالی، دو قسمت “رَوَی عَن” و “رُوِیَ عَنهُ” را در خود جای‌داده اند. روی عن شامل افرادی می‌شود که این شخص، از آنان روایت کرده، و روی عنه شامل افرادی می‌شود که از این فرد روایت کرده‌اند.
طبقات چه تأثیری بر شناخت حدیث دارد؟
این بحث در شناخت حدیث، کمک نقش بسیار والایی را ایفا می‌کند.
این بحث در دو عرصه می‌تواند مؤثر در شناخت حدیث باشد.
اول برای شناخت شخص راوی در سلسله سند. برای مثال هنگامی‌که در سلسله سند، شخصی مثلاً به نام محمد بن مسلم موجود است، اشکال پیش می‌آید که کدام محمد بن مسلم منظور است؟ چرا که در مابین رجالیون حدیث، چندین محمد بن مسلم موجود است!
برای شناخت این فرد باید به سلسله سند روایت مراجعه کرد و بررسی کرد که شخص بعدازاین راوی (روی عنه) و شخص قبل این راوی (روی عن) در سلسله سند کیست؛ و سپس به کتب رجالی و بحث طبقات مراجعه کرده و افراد مختلفی که به نام محمد بن مسلم است را بررسی کرد و محمد بن مسلمی که روی عنه و روی عن آن را سلسله سند روایت مطابق باشد، همان محمد بن مسلم منظور در روایت است.
همچنین وضعیت کامل بودن سند یا ناقص بودن آن و مرسل یا مرفوع بودنش برای ما روشن می‌شود. مثلاً اگر سند روایتی اینچنین باشد: عن أحمد بن محمد عن علی بن حدید عن زراره عن أبی‌جعفر علیه‌السلام، مشخص می گردد که این روایت سندش کامل نیست؛ بلکه مرسل است؛ چراکه علی بن حدید با زراره و محمد بن مسلم در طبقات متوالی نیستند تا علی بن حدید بتواند بدون واسطه از زراره و محمد بن مسلم نقل روایت کند.
اما تأثیر سوم این مبحث در شناخت احادیث، هنگامی است که نویسنده کتاب در ابتدای حدیث از عبارت بهذا الإسناد عن فلان… ذکر می‌کند. این کار در میان محدثین شیعه همانند مرحوم کلینی، شیخ صدوق و… بسیار متداول است. در هنگام استفاده از این عبارت اشکال پیش می‌آید که کدام قسمت از سلسله سند روایت قبل، به این روایت نیز مربوط است؟ برای رفع این اشکال به بحث طبقات رجال می‌پردازیم.
برای مثال مرحوم کلینی روایتی را نقل می‌نماید که چنین است:
عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَهَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ:
مَنْ عَلَّمَ خَیْراً فَلَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ عَمِلَ بِهِ. قُلْتُ: فَإِنْ عَلَّمَهُ غَیْرَهُ یَجْرِی ذَلِکَ لَهُ؟ قَالَ: إِنْ عَلَّمَهُ النَّاسَ کُلَّهُمْ جَرَى لَهُ. قُلْتُ فَإِنْ مَاتَ؟ قَالَ: وَ إِنْ مَاتَ.
وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَهَ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ:
مَنْ عَلَّمَ بَابَ هُدًى فَلَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ عَمِلَ بِهِ وَ لَا یُنْقَصُ أُولَئِکَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیْئاً وَ مَنْ عَلَّمَ بَابَ ضَلَالٍ کَانَ عَلَیْهِ مِثْلُ أَوْزَارِ مَنْ عَمِلَ بِهِ وَ لَا یُنْقَصُ أُولَئِکَ مِنْ أَوْزَارِهِمْ شَیْئاً.[۱]
در اینجا مرحوم کلینی می‌فرماید که به همین سلسله اسناد (یعنی سلسله سند روایت سابق) از محمد ابن عبدالحمید و در اینجا این سؤال پیش می‌آید که محمد ابن عبدالحمید از کدام افراد سلسله سند حدیث سابق، روایت کرده است و در بین کدام افراد سلسله سند روایت قبل قرار می‌گیرد؟
برای رفع این اشکال به کتب رجالی و بحث طبقات کرده و به بحث محمد ابن عبدالحمید مراجعه می‌کنیم.
آیت‌الله خویی در معجم رجالی خود در “روی عنه” می‌نویسد:
و روى عنه … و أحمد بن محمد البرقی …[۲]
و روایت کرده‌اند از محمد بن عبدالحمید، … احمد بن محمد برقی …
بنابراین احمد بن محمد برقی از محمد بن عبدالحمید روایت کرده است و محمد بن عبدالحمید استاد برقی است و بنابراین سلسله سند به این صورت می‌شود که علی ابن ابراهیم از برقی از استاد خود یعنی محمد ابن ابراهیم تا آخر این سلسله سند این روایت را نقل کرده‌اند.
اما نکته‌ای که در اینجا قابل‌توجه است، این است که طبقات علاوه بر تأثیر در حدیث، در تاریخ نیز می‌تواند مؤثر باشد، چرا که در بحث طبقات رجال، به‌صورت تخصصی بر روی استادان و شاگردان کار شده و رجالیون را در خط زمانی ترسیم می‌کند که این کار در علوم دیگر همانند تراجم انجام نشده است.
امیدوارم که این پست برای شما مفید باشد و بتوانید از بحث طبقات، استفاده‌های لازم را ببرید.
در انتهای همین صفحه منتظر نظرات و سؤالات شما هستم.
موفق و پیروز باشید.
[۱] الکافی، ج۱، ص۳۵.
[۲] معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، ج۱۷، ص۲۱۷.
